محیط‌زیست، دانشی است که با جوانب متفاوت زندگی شهروندان یک جامعه، در ارتباط مستقیم است به‌گونه‌ای که حفظ کیفیت آن، تضمین‌کننده حیات اجتماعی و اقتصادی افراد است.

با در نظر گرفتن این نکته، می‌توان نتیجه گرفت انسان و محیط‌زیست دارای ارتباطی متقابل و پیچیده‌اند و از طرق گوناگون بر یکدیگر اثر می‌گذارند تا آنجا که در تحلیل بسیاری از بحران‌های محیط‌زیستی مشاهده می‌شود که افراد یک جامعه در عین ذی‌مدخل بودن، ذی‌نفع هم هستند.

این درهم‌آمیختگی روابط در کنار فراگیر بودن مقوله محیط‌زیست، اقشار گوناگون جامعه را به تفکر وامی‌دارد که می‌تواند به تولید محتوا و یا آثاری با محوریت موضوعات اشاره‌شده منجر شود. از سوی دیگر، برای حل چالش‌ها و بحران‌های محیط‌زیست، مردم جامعه از یاریگران اصلی هستند که در این راستا اهمیت فرهنگسازی اصولی بر هیچکس پوشیده نیست.

با گسترش روزافزون رسانه‌های اجتماعی و سهل شدن برقراری ارتباط میان افراد، شاهد افزایش پیام‌ها و محتواهایی هستیم که توسط اشخاص مختلف تولید می‌شوند. بدیهی است که در این شرایط، بسیاری از تولیدات، فاقد صحت کافی یا پایه علمی هستند. به همین جهت، تحلیل تخصصی آنها و همچنین تولید آثار ارزشمند علمی توسط متخصصان، بسیار لازم و ضروری است که تحقق این امر نیازمند توانمندسازی کارشناسان محیط‌زیست در زمینه رسانه و تولید محتوا است.

​​​​​​​

در راستای این هدف، چند سالی است که تلاش‌هایی صورت گرفته است و در بازنگری اخیر دروس رشته تحصیلی علوم و مهندسی محیط‌زیست، دو واحد درسی با عنوان محیط‌زیست و رسانه، توسط نگارنده پیشنهاد شد و به تأیید وزارت علوم رسید. پس از آن، این درس برای اولین‌بار در کشور در دانشکده منابع‌طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان ارائه شد و دانشجویان در مقطع کارشناسی در طول یک ترم تحصیلی، به فراگیری مطالب جالب و مفید این درس می پردازند.

پس از تجربیات موفق تدریس این درس در دانشگاه صنعتی اصفهان، امسال برای اولین‌بار در نخستین نیمسال سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، محیط‌زیست و رسانه، در گروه محیط‌زیست دانشکده منابع‌ طبیعی دانشگاه تهران تدریس شد.

لازم به ذکر است که ایده‌پردازی، سرفصل‌نویسی و تدریس این درس از اولین سال ارائه تاکنون برعهده نگارنده بوده است.

در درس محیط‌‌زیست و رسانه، از ترکیبی از روش‌های یاددهی-یادگیری فعال و مشارکتی استفاده می‌شود تا دانشجویان بتوانند مفاهیم نظری را با مثال‌های عملی درک کنند و حس خلاقیت و نوآوری و همچنین تحلیلی خود را در زمینه تولید محتوا، پیام‌رسانی و همچنین، تحلیل محتوای محیط‌زیستی تقویت کنند.

این رویکرد ترکیبی شامل بحث‌های گروهی، بررسی مطالعات موردی، ارائه‌های دانشجویی و تولید محتوای باکیفیت محیط‌زیستی است که به تقویت درک عمیق دانشجویان و نقش فعال و مؤثر آنان در فرهنگسازی محیط‌زیست کمک می‌کند.

در چیدمان سرفصل‌ها و مفاهیم نظری این درس به‌گونه‌ای عمل شده است که دانشجویان بتوانند ضمن آشنایی با تعریف رسانه، با نحوه انتقال پیام و شیوه‌های آموزش و فرهنگسازی محیط‌زیست در قالب رسانه هم آشنا شوند. ازاین‌رو، پس از تدریس مفاهیم و رسالت رسانه و ضرورت و تاریخچه آن به معرفی انواع قالب‌های رسانه پرداخته می‌شود و پس از آن کارکردهای رسانه و نحوه به‌کارگیری آنها در جهت حفاظت از محیط‌‌زیست بررسی می‌شوند و همچنین، باتوجه‌به اهداف حفاظت محیط‌زیستی، به‌نوعی طبقه‌بندی از قدرت تأثیر رسانه‌ها اشاره می‌شود.

بعد از بیان مطالب اولیه و مقدماتی، جهت تقویت مهارت تحلیلی دانشجویان، به تشریح مفهوم روایت و عناصر آن پرداخته می‌شود و در ادامه اشعار کهن و نو ادبیات پارسی از دیدگاه محیط‌زیستی در کلاس به‌صورت گفتگومحور، مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرند و به نقش این اشعار در تولید محتوا و فرهنگسازی محیط‌زیستی پرداخته می‌شود.

با توجه به این نکته که یکی از اهداف اصلی این درس، مهارت‌افزایی دانشجویان، جهت تولید محتوا و آثار محیط‌زیستی است، جلساتی از کلاس به مفاهیم ایده‌پردازی و تکنیک‌های افزایش خلاقیت در پیام‌رسانی، اختصاص می‌یابند و پس از آن نحوه مستندسازی محیط‌زیست شامل جمع‌آوری اطلاعات و گزارش‌نویسی، تدریس می‌شوند و سپس با به‌کارگیری تمامی مهارت‌های تفسیرشده، آموزش‌هایی ارائه می‌شود پیرامون نحوه تولید محتوای محیط‌زیستی شامل تهیه متن، مقاله‌نویسی و اینفوگرافی، مصاحبه، تولید پادکست، عکاسی و اصول آن و تولید ویدئو.

در این مرحله، تکلیف‌هایی در حیطه‌های متفاوت برای دانشجویان تعیین می‌شود تا آنچه فراگرفته‌اند، به‌صورت عملی انجام دهند.

نهایتاً در کلاس، تعدادی از تولیدات رسانه‌ای شامل مستندات ساخته‌شده، داستان‌ها و فیلم‌های کوتاه، عکس‌های برتر و… تحلیل می‌شوند و به مفهوم اقناع در پیام‌رسانی محیط‌زیست اشاره می‌شود.

در دنیای کنونی با گسترش روزافزون رسانه‌ها مواجهیم. بنابراین، این درس هم که در ارتباط تنگاتنگی با این مقوله است، نیازمند بازنگری و تغییرات متعدد است؛ کمااینکه در تمام سال‌هایی که تدریس شده است با تحولاتی روبه‌رو بوده است و مطالب ارزشمندی با کمک افراد مختلف به آن افزوده شده و امید است که این روند پیشرفت در سال‌های آتی هم رخ دهد.